Os Órganos dos Sentidos

Os sentidos son a fonte de entrada dos estímulos e proporciónannos información do mundo que nos rodea. A continuación, describiremos os órganos implicados nos sentidos da vista, do oído, do equilibrio, do olfacto, do gusto e do tacto, así como os seus mecanismos de funcionamento.

A Vista

O sentido da vista permítenos percibir estímulos luminosos e determinar a cor, a forma, o tamaño e a distancia á que se atopan os obxectos. A vista reside nos ollos, dous órganos case esféricos, tamén denominados globos oculares, situados en dúas cavidades dos ósos da cabeza.

Estruturas do Ollo

• Córnea: Capa transparente que recobre a parte anterior do ollo.
• Iris: Capa que se pode dilatar ou contraer e, deste xeito, regular o paso da luz. Presenta un orificio, denominado pupila, por onde a luz penetra ao interior do ollo.
• Esclerótica: Capa que dá forma e consistencia ao globo ocular.
• Conxuntiva: Membrana que recobre e protexe o globo ocular e o interior das pálpebras.
• Humor Acuoso: Substancia líquida que enche a cavidade situada entre a córnea e o cristalino.
• Cristalino: Membrana que ten forma de lente e permite enfocar as imaxes exactamente sobre a retina. Está suxeita por músculos que modifican a súa curvatura para favorecer o enfoque.
• Humor Vítreo: Substancia xelatinosa que ocupa a parte interna do globo ocular. Xunto co humor acuoso, nutre a córnea e o cristalino.
• Retina: Lámina de células que recobre a parte posterior e interna do ollo. É a parte sensible á luz que transmite a información ao nervio óptico.

Estruturas Externas

• Pálpebras: Capas de tecido que recobren a parte anterior do ollo, reparten as bágoas e protexen o ollo da desecación.
• Pestanas: Pelos pequenos situados nas pálpebras que fan sombra encima da pupila.
• Cellas: Pelos que cobren as prominencias situadas encima dos ollos, desvían a suor e evitan que entre nos ollos.

Mecanismo da Visión

1. O estímulo visual entra a través da córnea e atravesa a pupila, que é regulada polo iris.
2. O cristalino modifica a súa curvatura para enfocar o obxecto.
3. As imaxes proxéctanse sobre a retina.
4. Os estímulos luminosos que chegan á superficie da retina son enviados ao cerebro a través do nervio óptico.

A traxectoria dos raios de luz é rectilínea e, ao penetrar no ollo por un orificio pequeno, entrecrúzanse. Como consecuencia, fórmase sobre a retina unha imaxe invertida do obxecto observado. Despois, o cerebro interpreta correctamente a imaxe.

Fotorreceptores

A retina está formada por fotorreceptores, especializados en captar os estímulos luminosos. Estes receptores poden ser de dous tipos:

• Conos: Perciben detalles das imaxes e permiten a visión en cor. Necesitan unha alta intensidade de luz para intervir.
• Bastóns: Captan o negro, o branco e os matices de gris, e son altamente sensibles á luz, de forma que xa transmiten información con pouca intensidade.

O Oído

Permite percibir estímulos sonoros; é capaz de percibir a intensidade, duración e o timbre dos sons. Os órganos receptores son os oídos, situados a ambos lados do cranio. No oído distínguense tres partes:

• Oído Externo: Consta do pavillón auricular e do conduto auditivo externo.
• Oído Medio: Consta do tímpano, o martelo, a bigornia, o estribo e a fiestra oval.
• Oído Interno: Consta do caracol e do nervio auditivo.

Mecanismo da Audición

1. O pavillón auricular recolle a vibración e o conduto auditivo transmítea ao tímpano.
2. O tímpano é unha membrana que transmite a vibración a unha cadea de osiños formada polo martelo, a bigornia e o estribo. Este último, ao ser golpeado, presiona sobre a membrana denominada fiestra oval.
3. A vibración da fiestra oval pasa ao líquido do interior dunha cavidade enrolada en espiral que se denomina caracol. O líquido transmite a vibración aos cilios dalgunhas das células que revisten o interior das paredes do caracol. Estas células están dotadas de mecanorreceptores sensibles ás ondas sonoras e son capaces de xerar un impulso nervioso que logo transmiten ao nervio auditivo.

O Equilibrio

Permite percibir e controlar a postura do corpo. O aparato vestibular é o órgano do equilibrio e atópase no oído interno. Está composto por:

• Canles Semicirculares: Condutos cheos dun líquido denominado endolinfa.
• Órganos Otolíticos: Pequenos sacos denominados sáculo e utrículo. Conteñen gránulos calcáreos que reciben o nome de otolitos.

Mecanismo do Equilibrio

O control do equilibrio realízase mediante dous mecanismos:

Movementos Circulares

1. A endolinfa desprázase polas canles semicirculares cando facemos movementos circulares.
2. As células ciliadas que se atopan nestas canles perciben a vibración e transmítena ao nervio auditivo (mecanorreceptores).

Movementos Lineais (Aceleración)

1. Nos movementos con aceleración lineal, a endolinfa provoca o desprazamento dos otolitos.
2. Cando os otolitos entran en contacto cos cilios, estes dóbranse e o impulso transmítese ao nervio auditivo.

O Olfacto

Captamos estímulos químicos producidos pola presenza de substancias dispersas no aire ou nos alimentos que entran na boca. Permítenos distinguir olores. No nariz/cavidade nasal atópase o órgano do olfacto, formado por:

• Fosas Nasais: Orificios polos que entra o aire, comunican coa cavidade bucal.
• Cornetes Nasais: Invaxinacións das paredes das fosas nasais.
• Mucosa Olfactiva: Mucosa que recobre as paredes das fosas nasais.

Mecanismo do Olfacto

Cando respiramos, as partículas desprendidas no aire penetran nas fosas nasais e póñense en contacto cos quimiorreceptores da mucosa olfactiva. O contacto entre estas substancias e os receptores desencadea un impulso nervioso que é transmitido aos centros nerviosos.

O Gusto

Permítenos percibir diferentes características dos alimentos. Atópase na lingua e nela diferenciamos:

• Papilas Gustativas: Invaxinacións da lingua.
• Botóns Gustativos: Estruturas nas que se atopan os quimiorreceptores do gusto.

Mecanismo do Gusto

As substancias que entran na nosa boca disólvense na saliva e entran en contacto coas papilas e cos botóns gustativos. Neles prodúcese un impulso nervioso que é transmitido aos centros nerviosos. Hai receptores de cada tipo de gusto repartidos por toda a lingua, e en zonas determinadas hai unha maior concentración dos indicados en cada caso.

O Tacto

Permite recoñecer a forma, temperatura e outras características dos obxectos cando entran en contacto con eles. Os receptores están repartidos por toda a pel. Hai terminais nerviosas libres sensibles á dor.

Capas da Pel

• Epiderme: Capa máis externa formada por tecido epitelial e na que se atopan os receptores que captan a dor.
• Derme: Capa interna e está formada por tecido conectivo, tecido muscular, capilares, glándulas, etc. Atópanse os receptores da temperatura, presión e contacto.
• Hipoderme: Formada por unha capa de tecido adiposo de grosor variable e unha capa de tecido conectivo que une a pel cos órganos e cos tecidos adxacentes.

A Saúde dos Sentidos

Hábitos Saudables

Oído e Equilibrio

• Manter os oídos secos.
• Evitar a exposición continua a ruídos fortes.
• Non usar bastóns de algodón.

Vista

• Facer recoñecementos periódicos.
• Manter a pantalla do ordenador a uns 50 cm.
• Ver a televisión a unha distancia 2-3 veces maior que a altura da pantalla.
• Evitar que entren en contacto con substancias irritantes como o fume.

Olfato e Gusto

• Evitar que substancias irritantes entren en contacto coa mucosa nasal.
• Manter o conduto nasal despexado.
• Ter unha hixiene correcta da lingua.

Tacto

• Manter a pel hidratada.
• Evitar produtos químicos agresivos.
• Evitar a exposición ao sol durante as horas do día de maior insolación.

Enfermidades Comúns dos Sentidos

• Vista: Cataratas, glaucoma, conxuntivite.
• Tacto: Dermatite, melanoma.
• Oído: Otite, tinnitus.

O Sistema Nervioso

O sistema nervioso analiza os estímulos captados polos órganos dos sentidos e polos receptores internos e elabora respostas. A transmisión de toda esta información é realizada grazas ás características das células que constitúen este sistema.

Estrutura Neuronal

• Corpo Neuronal: Parte que contén o núcleo e a maior parte do citoplasma.
• Dendritas: Ramificacións curtas que parten do corpo da neurona. A través destas, as neuronas conéctanse entre si e reciben a información.
• Axón: Prolongación máis longa que as dendritas e pouco ramificada, transmite a información a outras neuronas.
• Vaíña de Mielina: Formada por células de Schwann que rodean o axón neuronal. Este tipo de célula é rica en mielina, unha substancia illante que favorece a transmisión do impulso nervioso.

Os corpos das neuronas agrúpanse e forman os centros nerviosos, como o encéfalo. Os axóns forman os nervios.

Transmisión do Impulso Nervioso

As neuronas poden comunicarse entre si transmitindo a información en forma de pequenas correntes eléctricas chamadas impulsos nerviosos.

A Sinapse

• Neurona Presináptica: Neurona que emite o impulso nervioso. O impulso nervioso viaxa pola neurona desde as dendritas ata o extremo do axón.
• A comunicación entre as neuronas establécese nunhas zonas especializadas chamadas sinapses, formadas polo extremo da neurona presináptica e unha dendrita da neurona postsináptica.
• O espazo que queda entre ambas as neuronas é o espazo intersináptico. O impulso nervioso provoca a liberación dunhas substancias chamadas neurotransmisores a este espazo.
• Neurona Postsináptica: Neurona que recibe o impulso nervioso. Os neurotransmisores cruzan o espazo e únense á dendrita da neurona postsináptica, producindo nesta un novo impulso nervioso.

O Sistema Nervioso Central (SNC)

Analiza a información e emite respostas. Está formado por un gran número de neuronas. Os corpos destas son de cor gris e os seus axóns son abrancazados debido á mielina que os recobre. As zonas onde se acumulan corpos neuronais denomínanse substancia gris, e as zonas con feixes de axóns, substancia branca.

O Encéfalo

Sitúase no interior do cranio e comprende o cerebro, o cerebelo e o tronco encefálico.

O Cerebro

É o órgano máis complexo do sistema nervioso e de todo o noso organismo. Divídese en dúas metades denominadas hemisferios. A cortiza cerebral é a parte externa que presenta numerosos dobrados denominados circunvolucións cerebrais, que incrementan a superficie cerebral.

A cortiza cerebral está formada por substancia gris e a substancia branca constitúe a parte interna do cerebro.

Áreas da Cortiza Cerebral

• Cortiza Motora: Encárgase de enviar un sinal a través dos nervios aos músculos para que realicen o movemento.
• Cortiza Sensorial: Recibe a información dos receptores do tacto, a temperatura, a dor e o gusto.
• Cortiza Visual: Recibe as sensacións visuais.
• Cortiza Auditiva: Recibe os estímulos sonoros.
• Cortiza de Asociación: Analiza a información e elabora as respostas.

O Cerebelo

Atópase situado debaixo do cerebro, detrás do tronco encefálico. Está formado por hemisferios separados por unha banda central chamada vermis. Encárgase da coordinación dos movementos e do control da postura do corpo. Para isto, recibe a información das canles semicirculares do oído e dos receptores internos situados nas articulacións.

Tronco Encefálico

Parte situada entre o cerebro e a medula espiñal. Nel distínguense os pedúnculos, que son dous grupos de axóns procedentes de cada hemisferio cerebral, e o bulbo raquídeo, que é unha protuberancia na zona de unión coa medula. A substancia gris está situada no interior e a branca no exterior. Este controla o ritmo respiratorio.

A Medula Espiñal

Prolongación do tronco encefálico, atópase protexida no interior da columna vertebral e é a vía de conexión entre o encéfalo e o resto do corpo. Iníciase na base do cranio e finaliza no extremo inferior da columna vertebral.

A medula é un delgado cordón neuronal no que son visibles dúas partes diferenciadas: unha central que contén os corpos das neuronas e outra externa formada polos axóns. Así, a distribución das substancias gris e branca é similar á do tronco encefálico.

A medula pode controlar actos involuntarios sinxelos chamados actos reflexos.

Ademais, a través da medula espiñal transmítense os impulsos nerviosos procedentes de distintas partes do corpo ata o encéfalo e tamén en dirección contraria, é dicir, dende o encéfalo ás distintas partes do corpo.

O Sistema Nervioso Periférico (SNP)

Comunica o sistema nervioso central cos órganos dos sentidos e cos órganos encargados de executar as respostas. Está constituído por toda a rede de nervios que percorre o noso corpo e que parten do encéfalo e da medula espiñal.

Tipos de Nervios

Segundo a súa Función

• Sensitivos: Formados por neuronas sensitivas que se encargan de transmitir a información desde os órganos dos sentidos ata o sistema nervioso central.
• Motores: Formados por neuronas motoras que transmiten impulsos nerviosos desde o sistema nervioso central ata os diferentes órganos do corpo onde se debe producir unha resposta.

Segundo a súa Orixe

• Craniais: Saen do encéfalo. Algúns están formados por neuronas sensitivas, outros por motoras e outros por ambas.
• Raquídeos: Parten da medula. Todos conteñen neuronas sensitivas e motoras.

Divisións Funcionais do SNP

• Sistema Nervoso Somático: Controla movementos voluntarios dos músculos, en concreto a musculatura esquelética. Tamén pode controlar movementos involuntarios dos músculos esqueléticos, como no caso dun acto reflexo.
• Sistema Nervoso Autónomo: Controla movementos involuntarios dos músculos, en concreto a musculatura cardíaca e a lisa (como a dos vasos sanguíneos e a dos condutos dos diversos sistemas). A través deste sistema contrólase o tamaño da pupila e a suor.

O Sistema Nervioso e a Saúde

Enfermidades Neurolóxicas

Son enfermidades do cerebro, medula espiñal e nervios de todo o corpo. Ao seren os órganos que controlan as funcións do ser humano, unha alteración nalgún destes pode manifestarse en calquera zona do corpo. Exemplos: Alzhéimer, Parkinson, tumores no sistema nervioso, enfermidades de orixe xenética, lesións da medula espiñal ou cerebro.

Trastornos Mentais

Son aqueles que se manifestan sobre todo en trastornos do pensamento, emocións ou comportamento que causan malestar ou unha deficiencia funcional. Moitos destes pódense evitar se as persoas que o sofren teñen un bo concepto de si mesmas, por iso no tratamento destes aplícanse terapias para reforzar a autoestima. Exemplos: depresión, ansiedade, psicoses.

Alzhéimer

Enfermidade neurolóxica grave provocada pola perda de neuronas e a alteración da comunicación entre elas. Síntomas: perda de memoria e orientación, incapacidade de aprendizaxe e razoamento, deterioración de capacidades e habilidades adquiridas. Estes intensifícanse co paso do tempo. Aínda non se coñece cura para esta enfermidade, aínda que se poden aplicar certos tratamentos que diminúen o tempo de aparición dos síntomas máis severos.

Ansiedade

Emoción que se presenta de forma normal como resposta a certas situacións conflitivas. Se se presenta sen unha causa aparente, débese considerar un trastorno mental. Síntomas: poden ser físicos e psíquicos, como a falta de aire, tremores, aceleración do ritmo cardíaco ou ben intranquilidade, medo. O tratamento consiste na atención psicolóxica; nalgúns casos adminístranse medicamentos que atenúan a sensación de malestar.